BASINDA TÜRK-İSLAM BİRLİYİ

İslam'ın Üçüncü Mədəniyyət Dalğası-1

İslamın üçüncü mədəniyyət dalğasından sözederken dişə toxunar, sistematik bir şeylər söyləyə bilməm üçün diqqət çəkilməsi lazım olan bir neçə təməl məsələ var.

Hər şeydən əvvəl bu: Bu gün yaşayan, öz dinamiklərini, məna xəritələrini, mənalandırma praktiklərini yenidən çıxaran bir İslam mədəniyyətinin varlığından sözetmemiz o qədər də mümkün deyil. Köklü, sarsıdıcı amma eyni zamanda köklülüyüylə, sarsıdıcılığıyla mütənasib olaraq da bir xeyli təlimçi bir mədəniyyət böhranı yaşayırıq.

Son iki əsrdən bu yana yaşadığımız bu mədəniyyət böhranı, Müsəlmanların qarşı-qarşıya qaldığı ikinci böyük mədəniyyət böhranıdır. Birinci mədəniyyət böhranı, İslam mədəniyyətinin şərq cəbhəsində Moğol zəbtiylə, Qərb cəbhəsində isə Enidilisən Katolik Avropa tərəfindən çökdürülməsiylə yaşandı.

Bu böhran, İslam dünyasını pərişan etmişdir amma Osmanlı təcrübəsiylə birlikdə aşılmıtır. Prioritetli olaraq siyasi bir mahiyyət ifadə edən bu böhranın Osmanlı təcrübəsiylə aşılmasının, hələ də də bu gün də təsirləri və qatqılarını sürdüyünü söyləyə biləcəyimiz iki böyük nəticəs(n)i olmuşdur:

Birincisi, böyük ölçüdə Qəzali və Sünni təsəvvüf ənənəs(n)i üzərinə qurulan Osmanlı siyasət, cəmiyyət və hüquq / ədalət nizamı, İslam dünyasındakı həm akidevi, həm fikri, həm də siyasi baxımdan tahripkar axınların yavaş yavaş yox olmasına və Osmanlıların Sünni fikir, fiqh, təsəvvüf və cəmiyyət təsəvvürünü İslam dünyasının qurucu və qoruyucu ana mühərriki və motoriği qatına yüksəltmələrinə imkan tanımışdır.

Beləliklə İslam dünyasında əhli Sünnə əqidəsi və fikiriyyatı, İslam dünyasının siyasi, ictimai və iqtisadi baxımdan inteqrasiya olunmasını, sarsılmaz bir-birlik meydana gətirməsini mümkün edən yeganə qurucu iradə mövqesinə yüksəlmişdir.

Osmanlının inkişaf etdirdiyi İslamın bu ikinci mədəniyyət hücumunun və dalğasının ən əhəmiyyətli ikinci böyük nəticəs(n)i isə, Qərblilərin bütün qitələri müstəmləkələşdirmə və bütün mədəniyyətləri tarixdən silmə hərəkatı başlatdıqları bir zaman dilimində müasir tarixdə yalnız İslam mədəniyyətinin Qərbdən gələn bu dağıdıcı və yox edici meydan oxumağa müqavimət göstərmə iradəsi və gücü ortaya qoyması, bu səbəbdən İslam mədəniyyətinin 20. əsrin başlarına qədər heç olmasa siyasi birliyini və bütünlüyünü qoruya bilməsi olmuşdur.

Diqqət çəkmək istədiyim ikinci əhəmiyyətli məsələ də budur: Qərb mədəniyyətinin və sivilizasiyasının qloballaşdığı, Qərbli dəyərləri, həyat tərzini və dünya təsəvvürünü qloballaşdırdığı və Qərblilərin Amerikan təcrübəsiylə dünya üzərində qlobal bir hakimiyyət qurduqları; buna qarşılıq müsəlman cəmiyyətlərin isə, siyasi, iqtisadi, mədəni və fikri bir dağılma, həll edilmə və sovrulma yaşadıqları bir zaman dilimində İslamın üçüncü mədəniyyət hücumundan sözetmek həqiqətən inandırıcı deyilmiş kimi gəlir insana.

Qarşımızda belə bir filli vəziyyət var. Burada soruşulması lazım olan sual bu: Görəsən, hərəkəti vəziyyət yalnız bumu, bundanmı ibarət? Xeyr! Bu gün dünyada yaşananları, olub bitənləri, yalnız Qərblilərin dünya üzərində hegemoniya qurmaları, Müsəlmanların isə, yalnız darmadağınık, hər baxımdan pərişan bir vəziyyətdə olmaları şəklində izah etmək miyopca bir yanaşma olar.

İlk baxışda görünən mənzərə bu. Amma məsələyə bir az daha yaxından baxdığımızda əslində qarşımızda çox daha fərqli mənzərələrin də meydana çıxacağını görməkdə çətinlik çək/məcbur edilməyəcəyimizə diqqətinizi çəkmək istəyərəm.

Hər şeydən əvvəl Qərb sivilizasiyasının qarşı-İşıqlanma və ya Romantizm Çağı olaraq adlandırılan 19. əsrdən bu yana böyük bir böhran yaşadığını görməmiz lazımdır. Bu böhrana ilk dəfə dərinlikli bir dillə Husserl diqqət çəkmiş; Nietzshce, yeni-birisə havasıyla manifestolar və mədhiyyələr yazmış; Bergson, Wittgenstein və Heidegger çərçivələr və çarələr tapmağa çalışmış; Marceldən Kierkegaarda, Sartredən Camusa qədər bütün yaranmaçı filosoflar; Adornodan Horkheimerə və Marcuseyə qədər birinci və ikinci qurşaq Frankfurt Məktəbinin "tənqidi ictimai nəzəriyyəsənsə"ləri ağılar yandırmış; Spengler, Dawson, Toynbee, Sorokin, Danilvsky, Berdyaev kimi tarix fəlsəfəçiləri alternativlər təklif etmiş; empresyonistleren ekspresyonistlere, dadacılardan kübistlere, sürrealistlerden mücərrəd rəssamlara modernist roman, teatr, musiqi və film sənətçilərinə qədər Monet, Kandinsky, Picasso, Budağı, Proust, Joyce, Kafka, Dosto, Ionesco, Beckett, Tarkovsky, Bergman, Fellini, Bunuel, Wagner, Mahler, Goethe, Rimbaud, Valery, Apollanire, Blake, Pound, Eliot kimi böyük sənətçi, musiqiçi, kinoçu, şair və yazarlar "cənazə marşları" bəstələmişdir.

Derrida, Foucault, Baudrillard, Delillo, Burroughs, Huxley, David Lynch, David Crononberg, Tarantino kimi postmodern mütəfəkkirlərə və sənətçilərə isə "cənazə levazımatçılığı" etmə işi düşmüşdür!

Bütün bu Firəng yazıçıları və mütəfəkkirləri "yaşıllıq olsun" deyə sıralamadım əlbəttə ki.

Təxminən 200 illik Qərb düşüncəsinin necə böyük bir fəlsəfi böhran yaşadığını müasir Qərb düşüncəsinin bütün öndegelen böyük düşünər, sənətçi və yazıçıları səsləri çıxdığı, gücləri çatdığı qədər qışqırmaqdan geri dayanmamışlar. Mən yalnız vəziyyətə adlar və axınlar üzərindən diqqət çəkməklə kifayətlənirəm. Bu sütunda bolca bu mütəfəkkirlərin düşüncələrini sizlərlə mübahisə et/müzakirə edirəm onsuz da/zatən.

Söyləmək istədiyim bu: Qərb sivilizasiyas(n)ı bütün dünyaya "hakim" oldu amma böyük bir böhranın eşiyindən keçir və öz yaşadığı böhranı bütün dünyaya daşıyaraq qloballaşdırır. Bazusunu göstərərək, bütün insan növünü və dünyanı yox olmanın eşiyinə sürüyə biləcək diametrdəki böhranını örtə biləcəyini zənn edir.

İşdə mən, içində yaşadığımız çağın böhranını qavrayıb nəzəriləşdirə bildiyimiz zaman, Qərblilərin niyə/səbəb İslam dünyasının üzərinə vargüçleriyle çullandıqlarını görə biləcəyimizi görürəm və sizi yalnız müsəlman cəmiyyətlər üçün deyil, bütün dünyanın səhhət, sülh və salamatlığını təmin edəcək İslamın üçüncü mədəniyyət dalğasının inkişaf edinin necə daha işin başındaykən yox edilməyə çalışıldığını görərək üzərimizə gələn hücumun böyüklüyüylə mütənasib olaraq imkanlarımızın da böyük olduğunu fərq etməyə çağırıram...

İslamın üçüncü mədəniyyət dalğası olaraq adlandırdığım hücumun şərtlərini, imkanlarını və zəifliklərini önümüzdəki yazılarda mübahisə/müzakirəyə başlaya bilərik artıq. ..