BASINDA TÜRK-İSLAM BİRLİYİ

Çanakkale'de əsir düşən əsgərlər: Osmanlı bizə çox yaxşı davrandı

18 Qağayın ildönümünündə ortaya çıxardılan Osmanlı sənədləri ən əhəmiyyətli tarixi əyrilərdən biri sayılan Çanaqqala Döyüşlərinə bağlı yeni detalların gün yüzünə çıxmasını təmin etdi. Baş nazirlik Dövlət Arxivləri Ümumi Müdirliyi, Çanaqqala Müharibələrinə aid indiyə qədər nəşr olunmamış sənədləri bir araya gətirdi.

Çanaqqala Döyüşlərinin 90. ildönümü çərçivəsində hazırlanan, 'Osmanlı Sənədlərində Çanaqqala Müharibələri' adı verilən kitab iki dəridən meydana gəlir. Kitabda tarixə işıq tutacaq 300ə yaxın sənəd var. Osmanlı sənədlərində ortaya çıxan ən/en diqqət çəkici hadisələrdən biri İngilislərin liderliyindəki müttəfiq qüvvətlərin vətəndaşların ol/tapıldığı sahələrə və xəstəxanalara atəş açılması əmrini verməsi. Osmanlı komandirlərinin yazışmalarında ayrıca İngilislərin boğucu qaz istifadə etdiyindən şikayətçi olunur və bunun beynəlxalq döyüş qaydalarına uyğun olmadığına dair xəbərdarlıqlarda ol/tapılıldığı görülür. Dövlət Arxivləri Ümumi Müdiri Dos. Dr. Yusuf Sarınay, Çanaqqalanın dünyadakı ən əhəmiyyətli tarixi əyrilərdən biri olduğunu ifadə etdi. Osmanlı arxivlərindən yığılaraq hazırlanan sənədlərdə 'Xaric Nəzarətindən Ordunu Sultan Başkumandanlığı Vəkaləti Cəliləsinə deyilərək yazılan sənəddə, İngilislərin xəstəxana və xəstəxana gəmilərini bombaladıqlarına diqqət çəkilir. Bunun döyüş qaydalarına zidd olduğunun altı çəkilərkən, hücumun davam etməsi halında vətəndaş və əsgər İngilis əsirlərinə misillemede ol/tapılılacağı xəbərdarlığı edilir. Eyni yerdən göndərilən bir sonrakı sənəddə isə müttəfiq təyyarələrinin Ayparas(n)ı Ahmer işarələri olan Akbaş Təkkəsi xəstəxana çadırlarını bombaladıqları bildirilir. Yazının davamında isə müttəfiq dənizaltılarının Marmara hövzəsində reys gəmilərinə hücum etməkdən çəkinmədiklərindən şikayətçi olunur.

Qərargah Ümumi Kəşfiyyat Şöbəsi Müdiri imzası daşıyan bir başqa sənəd isə olduqca ürküdücü. Müttəfiq qüvvətlərinin boğucu qaz piyada güllələr istifadə etdikləri ifadə edilir və müttəfiq təyyarələrin tərəfindən Seddülbahirdəki Halilpaşa Xəstəxanasının bombalandığı izah edilir. Ayı və donuz ovu üçün çıxarılan domdom gülləsini belə müttəfiq əsgərlərinin istifadə etməkdən çəkinmədikləri yenə Osmanlı sənədlərində dilə gətirilən mövzular arasında. Söz mövzusu təsbiti ehtiva edən sənəddə Tekirdağ Xəstəxanasına yatırdılmış bir əsgərin qıçından çıxardılmış olan domdom gülləsinin fotoşəkilləri də iştirak edir.

Sənədlərdə müttəfiq qüvvətlərinin mərhəmətsizliyinə qarşı Osmanlının əsirlərə nə qədər yaxşı rəftar etdiyi də əsir düşən əsgərlərin ifadələrindən yola çıxılaraq izah edilir. Osmanlı qüvvətləri tərəfindən batırılan AE-2 dənizaltısının əsir düşən kapitanı Kapitan Staker, Maltadakı bir dostuna göndərdiyi məktubda, vəziyyətinin yaxşı olduğunu və özünə çox gözəl rəftar edildiyini vurğulayır. Kapitanın məktubda dilə gətirdiyi, "Rahatım çox yerində, ümid etmədiyimiz dərəcədə yaxşı rəftar görməkdəyik." ifadələri, Osmanlının əsirlərə olan rəftarı mövzusunda fikir verir. Osmanlı sənədlərindən aydın olduğu üzrə Çanaqqaladakı zəfər, Müsəlman əhalinin sıx olduğu ölkələrdə sevinclə qarşılanmış. Bunun ən maraqlı nümunələrindən biri bu günki İndoneziyanın paytaxtının ol/tapıldığı Jakartada görülür. Buradakı Müsəlmanlar xoşbəxtliklərini məscidlərdən dilə gətirmiş. Cümə xütbələrində Osmanlı paşasına 'qazi' ünvanı verildiyi elan edilmiş.