Prof. Dr. �stanbul �niversitesi Hukuk Fak�ltesi ��retim �yesi

Servet ARMA�AN

1939�da do�du. Y�ksek ��renimini �stanbul �niversitesi Hukuk Fak�ltesi�nde yapt�. Ayn� fak�ltenin Anayasa Hukuku k�rs�s�ne asistan oldu (1961). Anayasa Hukuku dal�nda hukuk doktoru (1966), �niversite do�enti (1971) ve profes�r� unvanlar�n� ald� (1976). �anl�urfa Harran �niversitesi�ni kurdu ve 4 y�l rekt�rl���n� yapt� (1992-1996). 100�den fazla bilimsel makale ve 50 civar�nda kitab� yay�nland�. Halen �stanbul �niversitesi Hukuk Fak�ltesi ��retim �yesidir.

�SLAM D�NYASINDA B�RL�K

 �slam devletleri aralarda �e�itli birlikler kurmu�lard�r, ama bir k�sm� maalesef �t�ld�r, yani �al��maz haldedir. Bu sebeple en �nemli nokta, aralar�ndaki karde�lik ba�lar�n�, �slamiyet'in istedi�i tarzda kurmalar� ve geli�tirmeleridir. Bu karde�lik ba�� �siyasi birlik� �slam ortak pazar�� vb. gibi birlik �al��malar�ndan daha �nce gelir.

21. Y�zy�l�n ba��nda "�slam d�nyas�"n�n genel g�r�n�m� ba�l��� alt�nda baz� d���nce ve m��ahadelerimi a��klayaca��m. �mit ve temenni ederim ki, bu gibi konularda d���nmek ve d���nd���n� medeni �l��ler i�inde a��klamak al��kanl��� bu vatan �zerindeki b�t�n gen�lerimize sirayet eder, birbirleri ile silahlarla de�il dilleriyle konu�urlar. Bu suretle gen�ler kendi �zerlerine d��en vazifeleri k�smen ifa etmi� olurlar.

�slam D�nyas�n�n b�nyesi ve problemleri, anlat�lmas� ve hakk�nda yaz�lmas� zor bir konudur. ��nk� uzun bir tarihi ge�mi�i, 1,5 milyarl�k bir n�fus, 40 dan fazla devlet, d�nyan�n en stratejik b�lgesinde yay�lm�� bir d�nyad�r ve i�inde en az 10 m�stakil dil konu�ulur, yakla��k 50 civar�nda �rk ve etnik gruptan meydana gelen bir topluluktur. Bu kadar de�i�ik �zellikleri olan bir d�nyan�n b�nyesi ve problemleri elbette k�sa bir makale �er�evesinde kolayca anlat�lamaz.

Biz a�a��da �slam D�nyas�n� panoramik bir bak��la anlatmaya �al��aca��m�z. Anlat�rken de, 40 y�ll�k �niversite hayat�m�z�n bize kazand�rd��� tecr�beyi kullanacak, senelerdir arap devletleri anayasalar� �zerindeki terc�me ve �al��malar�m�z� ve arap devletlerinde yakla��k 10 y�l kadar s�ren ara�t�rma ve m��ahadelerimizi kullanaca��z.

1- Hicret-�lk Devlet-�lk Anayasa:

Evvela birka� noktay� belirtmek laz�m:

Hicret Peygamber Efendimizin (ASM) Mekke'den Medine'ye yapt��� bir yolculuk, bir seyahattir. Mekkelilerin �errinden ve eziyetinden, Allah'�n emri (Bkz. Nis� Suresi, �yet, 100; Bakara, 218; Enfal, 72.) m�saadesi geldikten sonra Medine isimli di�er bir �ehre gitmesidir.

O tarihte Medine'de hristiyanlar� ve yahudileri de i�ine alan bir ��l� anla�ma imzalan�yor. Bu anla�mada Medine ve �evresinde takip edilecek hayat tarz�, kar��l�kl� m�nasebetler: m�sl�manlarla hristiyan ve yahudilerin kar��l�kl� m�nasebetleri o zamanki �artlar i�erisindeki bir metinde tesbit ediliyor. Bu metin veya misak, "Medine Anayasas�" veya "D�nyadaki ilk yaz�l� Anayasa" diyebilece�imiz bir anayasad�r. Bu andla�ma ihtiva etti�i h�k�mler sebebiyle ve getirdi�i manadan dolay� bug�n hala �zerinde konu�ulan bir metindir.

Hicret hadisesi olsun, hicretten sonra imzalanan Medine Anla�mas� olsun, �slam ve d�nya medeniyet ve hukuk tarihi bak�m�ndan b�y�k ehemmiyet haizdir. Bu sebeple hicret hadisesi, �slam Takviminin ba�lang�c� olarak kabul edilmi�tir. Ve daha sonra kameri ay tertibi ile takvim seneleri y�r�meye ba�lam��t�r. Bu takvime Hicri Kameri Takvim ismi veriliyor, halen 1422. y�l�nda bulunuyor.

�slam d�nyas� konusu ele al�n�rken, ilk basamak, "Hicret" ve "Medine Anayasa"s�d�r. Bu iki konu iyice anla��lmal� ve anlat�lmal�d�r.

2- �sl�m Devletleri

Arada ge�en 1425 y�l i�inde d�nyadaki m�sl�m�nlar�n say�s� bir milyardan fazla olmu�tur. B�t�n harplere ve can kayb�na ra�men h�l� d�nya y�z�nde bir milyardan fazla m�sl�man ya��yor. Bir milyardan fazla m�sl�man�n b�y�k k�sm� 45 m�stakil devlet halindedir. Bu devletlerin haricinde de, d�nyada daha bir �ok m�sl�man�n bulundu�unu (ya�ad���n�) g�r�yoruz. Mesela bunlardan Rusyada ve T�rki Cumhuriyetlerde yakla��k y�z milyon civar�nda m�sl�man ya��yor. Fakat bu rakam kat'i de�il, zira Rus idaresi bunlar�n say�s�n� tam olarak bize bildirmiyor. Bunlar� ancak ara�t�rma yapan Bat�l� kaynaklardan ��reniyoruz. K�z�l �inde elli milyon kadar din karde�imiz ya��yor. Hindistanda k�rk milyon civar�nda m�sl�man bulunuyor. Bunlar� yap�lan istatistiklerden, bilhassa B.M.'nin yay�nlad��� istatistiklerden anl�yoruz.

Bir k�s�m devletlerde ise, m�sl�manlar �o�unlukta fakat, idare gayri m�slimlerdedir. Mesela L�bnan'da idare hristiyanlar�n elinde olmakla beraber, m�sl�manlar�n daha fazla oldu�unu biliyoruz. Baz� Afrika devletlerinde de bu durum mevcut. Mesela �ad'ta ve di�er baz� devletlerde m�sl�manlar �o�unlukta bulunmas�na ra�men, gerek cehalet, gerek idarecilerin azl��� sebebiyle, o devletin idaresi gayr-i m�slimlerin elinde bulunuyor. Arnavutluk da bu duruma bir �rnektir. M�sl�manlar �o�unlukta, fakat idare ise Kom�nist Partisinin ve mensuplar�n�n elinde bulunuyordu. Binaenaleyh demin s�yledi�im 44 devletin i�ine bu bahsettiklerim dahil de�il. Bunlar, gayri m�slim devletlerde m�sl�man az�nl�k (muslim minority) olarak ya��yorlar; fakat bir devlet haline gelmi� de�iller.

3- Genel Manzara

�sl�m D�nya's�n� te�kil eden devletlere bakacak olursak ��yle bir manzara ile kar��la��r�z:

Bir defa n�fusu en fazla olan Endonezya Devleti g�z�m�ze �arpar. Endonezya uzak �ark dedi�imiz havalide, n�fusu y�z elli milyon olan bir devlet. Bunun d���nda Mori�st veya Komor adalar� denilen m�nt�kada ise �sl�m D�nyas�n�n en az n�fuslu (150.000) devletini g�r�yoruz. Komor Adalar� Madagaskar�n kuzeyinde, Afrikan�n do�usunda yer alan �sl�m D�nyas�n�n en gen� ve en az n�fuslu devletidir.

4- S�m�rge �daresi

Bir di�er nokta �udur. �sl�m D�nyas�n�n b�y�k k�sm� bat�l�lar�n ya da kom�nistlerin s�m�rgesi alt�nda ya�am��lard�r. Bunlar�n i�inde hi�bir zaman s�m�rge olmam�� sadece T�rkiye var. T�rkiye'nin baz� k�s�mlar� �ok az bir m�ddet d��man i�galine maruz kald��� halde, �ok ��k�r bir s�m�rge idaresinde ya�am�� de�ildir. 2.D�nya sava��ndan sonra yava� yava� Pakistan, Hindistan ve daha sonraki y�llarda ise di�er devletler istiklallerine kavu�mu�lard�r. Bu ne demektir? Bunun �ok manalar� vard�r, bir manas� da �u: Bir defa s�m�rge idaresi demek, s�m�rgeci devletin o �slam Devletinin iktisadi de�erlerini kendi lehinde kullanmas�, eline almas� demektir. Yani M�s�rda bir s�m�rge idaresi mevzubahis olmu�sa, veya Cezayir, Fas, Moritanya'da bir s�m�rge idaresi mevzubahis olunca, oran�n tabii serveti dedi�imiz parayla �l��lebilen de�erlerini kendi menfeati i�in kullan�yor ve �lkesine g�t�r�yor demektir.

5-�slam Birlikleri.

Halen D�nyada mevcut islam devletleri aralar�nda B�y�k �slam Birli�inin k���k �rneklerini kurmu� bulunuyorlar. :

Mesel�: T�rkiye ba�ta olmak �zere, 45 m�sl�man devletin hepsini bu kritere g�re m�sl�man devlet veya �sl�m Devleti diye adland�r�yoruz. Bu kriter esas al�nd��� i�in, bu �zelliklere sahip devletler, bir araya gelip �e�itli sahalarda organizasyonlar kurmu�lard�r ve hepsinin de ba��na �slam veya m�sl�man kelimesi getirilmi�tir ve kullan�lmaktad�r. Mesel� T�rkiye Cumhuriyetinin �ye oldu�u �sl�mi vas�fl� te�kilatlardan baz�lar�n� sayal�m:

1. �sl�m Konferans� Te�kilat� (Organization of the �slamic Conference, OIC. T�rkiye Cumhuriyeti �yedir).
2. �slam Devletleri Devlet veya H�k�met Ba�kanlar� Konferans� (�slam Zirvesi) (Islamic Summit Conference) (T�rkiye kurucu �ye ve T�rkiye Cumhuriyeti Devlet Ba�kan�, Konferans�n ba�kan�d�r).
3. �slam Devletleri D��i�leri Bakanlar� Konferans� (Conference of Foreign Ministers of the �slamic countries) T�rkiye �yedir.
4. �sl�m Dayan��ma Fonu (Islamic Solidarity Fund).
5. Milletleraras� �sl�m Adalet Divan� (International Islamic Court of Justice) Kurulmu�tur, ama hen�z faaliyete ba�lamad�.
6. �sl�m Ekonomik, K�lt�rel ve Sosyal ��ler Komisyonu (Islamic Commission for Economic, Cultural and Social Affaires).
7. �slami Mesleki ve Teknik E�itim ve Ara�t�rma Merkezi, "Islamic Center of vocational and Tecnical Education and Research) T�rkiye �yedir.
8. �slami �lim, Teknoloji ve Kalk�nma Vakf� (Islamic Foundation for Science, Technology and Development).
9. �sl�m Ticareti Geli�tirme Merkezi (Isalmic Center for the Development of Trade).
10. Milletleraras� K�z�lay �slam Komisyonu (Islamic Commission for International Crescent).
11. �slam Hukuku Akademisi (Islamic Jurisprudence Academy).
12. �sl�m Sivil Havac�l�k Konseyi (Islamic Civil Aviation Council).
13. Milletleraras� �slam Hukuk Komisyonu (International Islamic Law Commission).
14. �sl�m Kalk�nma Bankas� (Islamic Development Bank) T�rkiye kurucu ve �dare Heyeti asil �yesidir.
15. Milletleraras� �sl�m Haber Ajans� (International Islamic News Agency).
16. �sl�m Devletler Radyo Yay�nc�l��� Te�kilat� (Islamic States Broadcasting Organisation).
17. �sl�m Ticaret Odas� (Islamic Chamber of Commerce).
18. �sl�m Ba��ehirleri Te�kilat� (Organisation of Islamic Capitals) Merkezi mukaddes Ba��ehir Mekke-i M�kerreme'dir. T�rkiye �yedir.
19. �sl�m Gemi Sahipleri Birli�i (Islamic Shipowners Association).
20. �sl�m E�itim, �lim ve K�lt�r Te�kilat� (Islamic Educational, Scientific and Cultural Organisation).

5-En �nemli Nokta

1 Bu anayasa metni i�in bkz. Servet ARMA�AN, Islam Hukukunda Temel Hak ve H�rriyetler, 4.b.2001, Ankara, Diyanet I�l.Ba�.y.sh. 213 vd..

2 B�t�n �sl�m D�nyas�n� ve m�sl�man olmayan devletler �lkesinde ya�ayan m�sl�man az�nl�klar�n say�s�n� g�steren resmi say�m neticeleri elimizde yok. Ancak zaman zaman medyadaki haberlere g�re; halen m�sl�manlar�n say�s� 1,5 milyara yak�nd�r. 1973'de 500 milyon civar�nda olan d�nya m�sl�m�nlar� tam 3'e katlanm��, ve say�lar� ilk defa hristiyan n�fusu ge�mi�tir. Bu duruma g�re d�nya n�fusunda her d�rt ki�iden biri m�sl�man. Bat�l� ilim adamlar�n�n baz�s� bu durumdan endi�e duyduklar�n� a��klam��lar. (Bkz.Akt�el, s.402, 1-7 Nisan 1999).

3 1976'da �sl�m �lkeleri Hariciye Vekillerinin �Istanbul Toplant�s�nda, ben de davetliler aras�nda bulunuyordum. Burada Komor'un �sl�m Konferans� Te�kilat�na dahil olu�una �ahit oldum. Bu teklifi T�rkiye de destekledi ve daha sonraki bir toplant�n�n oturum sonras� bir yemek aras�nda Komor adalar�n�n temsilcisiyle g�r��t�m. Merak ettim, �sl�m Konferans�na �ye olmalar�yla ilgili neler hissettiklerini, neler s�ylemek istediklerini... "Neler hissediyorsunuz," dedim. "Hissettiklerimi anlatamam dedi. ��nk� daha �ok yeni istikl�limize kavu�tuk 42. devletin 43.s� olduk. B�t�n �sl�m Devletleri bizi kabul etti. �ok memnunuz." Bana n�fuslar�n�n 150.000 oldu�unu anlatm��t�. Yan� bizim bir il�emiz kadar n�fusu bulunuyor. Kendisini alk��larla 42.devletin b�t�n temsilcileri salona davet ettiler ve gelip yerine oturdu, �sl�m D�nyas�n�n 43.devletini temsil etti. Bir�oklar�m�z�n bildi�i ve konu�ma ve yaz�lar�nda kulland��� bir Hadis-�erif'de; Peygamberimiz (ASV) ��yle buyuruyor. "E�er ba��n�zdaki bir zenci dahi olsa ona itaat edeniz. "Yeter ki yapt��� i� do�ru; �sl�miyete ve Hakk'a uygun olsun. D���nd�m o an, bu temsilci de siyah bir kimse idi. Ileride bu karde�imiz konferans ba�kan� veya daha ba�ka bir ilmi toplant�n�n ba�kan� olarak �al��malar� idare edebilirdi. Peygamberimizin (ASV) 1400 y�l evvel s�yledi�i Hadis ger�ekle�ebilir. Kendisini tebrik ettim ve ayr�ld�k.