Kazakistan'dan Birlik �a�r�s�

Kazakistan Ankara B�y�kel�isi Amanjol Jankuliev,T�rk-�slam Birli�i Dergisi'ne, Kazakistan Cumhurba�kan� Say�n Nursultan Nazarbayev'in "Orta Asya Birli�i" �a�r�s�n� de�erlendirdi.

ORTA ASYA B�RL���

Kazakistan Cumhurba�kan� Say�n Nursultan Nazarbayev kendisinin bu sene 18 �ubat 2005 tarihinde halka hitab�nda istikrar, geli�me, ekonomi ve askeri-siyasi ba��ms�zl��a giden yol olarak daha derin entegrasyonun gerekti�ini ifade ederek, Orta Asya Cumhuriyetleri Birli�i'nin kurulmas� hakk�nda teklifte bulundu.

Cumhurba�kan�'n�n bu insiyatifi neye dayanmaktad�r ve hangi �artlarda s�z konusu �rg�t hayata ge�irebilir? Bu ve ba�ka sorular� Kazakistan Cumhuriyeti Ankara B�y�kel�isi Say�n Amanjol Jankuliev cevapl�yor:

Cumhurba�kan�m�z�n s�z konusu �nemli inisiyatifi, ortak tehdit ve sorunlar�n� beraberinde getiren globalle�me �artlar�nda, etkili b�lgesel i�birli�i ve kar��l�kl� hareket etmenin sa�lanmas�na y�nelik samimi arzusundan kaynaklanmakta. S�z konusu �artlar ter�rizm, dini a��r�c�l�k, narkotrafik, insan ticareti, yasad��� g��, n�kleer silahlanman�n yayg�nla�mas�, su problemleri v.s.

B�ylesi bir �ok ve zor tehditlere kar�� etkili m�cadelenin ekonomi ve siyasi temelde ortak i�birli�iyle sa�lanabilece�i �ok a��kt�r. Orta Asya �lkelerinin birle�mesini zaman �artlar� gerektirmekte oldu�unu s�ylemek yanl�� olmaz. Orta Asya b�lgesi 50 milyonluk n�fusu ile olduk�a b�y�k piyasaya sahip. Fakat, baz� �lkelerin ekonomileri ba�ar�l� ve baz�lar� arzu edildi�i seviyede ger�ekle�miyor. Kom�u �lkelerin halklar�n�n de�i�ik ekonomik �artlarda ya�amas� halklar�m�z�n yak�nla�mas�na katk� sa�lam�yor, tam tersine arzu edilmeyen sonu�lar� do�urmakta. �rne�in, devletleraras� ili�kiler i�in negatif sonu�lar getiren yasa d��� g�� konusu.

Birle�menin �neminden s�z ederken, Orta Asya d�nyadaki �nemli devletlerin dikkatini �ekmekte ve onlar da b�lgemizin istikrarl� olmas�n� arzulamakta oldu�unu unutmamal�d�r. Bu anlamda Rusya'n�n "Orta Asya ��birli�i" �rg�t�n�n �yesi oldu�u, Japonya "Orta Asya - Japonya" diyalo�un ger�ekle�mesinde inisiyatifte bulundu�u, b�lge �lkelerin ticaretin ve yat�r�mlar�n geli�tirilmesi ile ilgili ABD ile �er�eve anla�mas�n� imzalamalar� bir �rnektir. �in �anghai ��birli�i Te�kilat�'na �ye olarak b�lgesel i�birli�e b�y�k ilgi duymakta. Ba�ka bir deyi�le, birbiriyle gergin ili�kilerde bulunan �lkelerle i� yapmaktansa, kapsaml� ve kar��l�kl� yarar sa�layan b�lgede i� yapmak daha �ok ilgi �ekmekte.

Daha �nce de entegrasyon s�recini h�zland�rmaya y�nelik ad�mlar at�ld�. Fakat laf �ok icraat az. Buna ra�men, Orta Asya ��birli�i �rg�t� �er�evesindeki b�lgesel i�birli�ine olduk�a �nem verildi. �zellikle, �zbekistan Cumhurba�kan� Say�n �slam Kerimov'un b�lgede ortak Pazar kurma teklifini hayata ge�irme a��s�ndan �lke ba�kanlar� karar ald�. Cumhurba�kan� Nursultan Nazarbayev'in inisiyatifi Orta Asya tarihinde daha �nce �rne�i olmam�� Orta Asya devletleri i�birli�inin yeni modelini �nermekte.

- Bu birli�in kurulmas�nda nas�l �n�art mevcuttur?

Cumhurba�kan�n�n inisiyatifi objektif nedenlere dayanmakta: halklar�n k�lt�rel, dil ortakl���, ekonomik ba�lar�n birbirini tamamlay�c� olmas�, ula��m altyap�s�n�n sa�lam olmas� ve ortak s�n�rlar. �kinci olarak, devletleraras� ili�kiler kapsaml� hukuki-yasal temellere sahip: Sonsuz dostluk anla�mas�, �zbekistan ve K�rg�zistan ile kar��l�kl� yard�m ve i�birli�i, Kazakistan ve K�rg�zistan aras�nda birlik ili�kileri anla�mas�, Orta Asya ��birli�i �rg�t�n�n kurucu belgeleri ve di�erleri. Bunlar�n hepsi i�birli�in daha s�k� �ekilde sa�lanmas�na imkan vermekte. �zellikle 1998 senesinde imzalanan Kazakistan Cumhuriyeti ile �zbekistan Cumhuriyeti aras�ndaki sonsuz dostluk Anla�mas�n�n 8 maddesine gere�i, taraflar ekonominin de�i�ik alanlar�nda s�k� i�birli�in geli�tirilmesi ve peki�mesi i�in uygun ko�ullar� sa�lamakta.

Anla�man�n 8 maddesindeki Kazakistan, K�rg�zistan ve �zbekistan aras�nda ortak ekonomi b�lgesinin kurulmas� ile ilgili, sermaye ve i� g�c�n�n serbest dola��m�, ekonominin de�i�ik sekt�rlerinde mutab�k politikan�n y�r�t�lmesi i�in �artlar�n sa�lanmas�n� belirtmekte.

Birli�in kurulmas� inisyatifinin �lkelerin ba��ms�zl���na kar�� bir tehdit olarak alg�lanmas� do�urur mu?

�unu hemen belirtmek isterim ki, Cumhurba�kan� Nursultan Nazarbayev kat�l�mc� �lkelerin ba��ms�zl���na darbe vuracak 'devlet birli�ini' kastetmiyor. Kendisinin Hitab�nda Cumhurba�kan� Orta Asya �lkeleri ile i�birli�i, Kazakistan'�n Rusya, �in ve ABD gibi �lkelerle ili�kileriyle beraber �ncelikli oldu�unu net olarak belirtti.

Cumhurba�kan� entegrasyonun derinle�mesinde serbest ticaret b�lgesini, g�mr�k birli�ini, hizmet, �r�n, sermaye ve i� g��� ortakl���n�, para birli�ini olu�turarak ekonomik reformlar� ger�ekle�tirme s�resinde politika koordinasyonunu kastetmi�tir. B�ylelikle, gerekli anla�malar�n imzalanmas� ve hayata ge�irilmesini gerektirecek kapsaml� �al��malar�n yap�lmas� �ng�r�lmekte. Bu s�re�te AB'nin kurulmas� ile ilgili esas belgeleri te�kil eden tecr�be ve prensiplerden istifade edilecek herhangi bir birlik kat�l�mc�lar�n her birine fayda sa�lad��� zaman ilgi oda�� olabilir...

Bu tez de Orta Asya �lkeleri birli�i ile tamam�yla uyu�makta ve �ok yak�n zamanda �lkeler bir �ok stratejik ��karlar elde edebilir. �rne�in, kendi milli ��karlar� temelinde i� ve d�� politikalar�n ba�ar�l� �ekilde y�r�t�lmesine imkan sa�lamak; rekabet ortam�n� artt�rmak i�in ek mekanizmalar�n sa�lanmas�; �lkenin i� ekonomik ve siyasi geli�imi i�in elveri�li d�� ko�ullar�n sa�lanmas�;

�nisyatifin ger�ekle�mesi ile ilgili bir tarih konusunda ne d���n�yorsunuz?

�ok b�y�k diplomasi �al��malar� �ng�r�lmekte. Burada sadece Kazakistan'�n g�r��� de�il, ba�ka taraflar�n da istekleri �nemlidir. Cumhurba�kan� Hitab�nda ifade edildi�i gibi, Kazakistan g��l� ekonomisi ve d�nya toplulu�undaki sa�lam konumu ile uluslararas� arenada b�lgesel g�� olarak alg�lanmakta. Kendi a��s�ndan Kazakistan b�lgenin g�venli�i ve istikrar�n� peki�tirmek i�in, i�birli�in ve entegrasyonun derinle�mesi ve bu temelde Orta Asya devletleri Birli�in kurulmas� vas�tas�yla t�m �abalar�n� g�sterecektir.